Lanzarote met de blik van José Saramago: “De reis eindigt nooit”

Wij nodigen u uit voor een literaire verkenning van Lanzarote, gezien door de jeugdige ogen van Rafael Arozarena, de verbazing van ontdekkingsreizigster Olivia Stone, het respect van dichteres Gabriela Mistral en de betrokkenheid van José Saramago, die dit eiland als het zijne beschouwde. Laten we deze grote namen volgen en samen kijken naar dit land dat, volgens de Nobelprijswinnaar voor Literatuur, “aanvoelt als het begin en het einde van de wereld”.

On Camel Through Lanzarote

Lanzarote is een warm en gastrvij eiland. Dat vond de Ierse ontdekkingsreizigster Olivia Stone al in 1884, toen ze een eiland aantrof dat getekend was door vulkanen en een sobere levensstijl. “Wat is Lanzarote vriendelijk. Van de zeven eilanden is er geen waarvoor ik meer affectie voel,” schreef ze in haar reisdagboek. Stone reisde met schriftjes, penselen en een camera, met de bedoeling alles te documenteren. Daarmee kan ze worden beschouwd als een pionier van de moderne bezoeker, die meer komt om het eilandleven te beleven dan om alleen maar te observeren.

Stone schreef uitgebreide reisgidsen, waarin Lanzarote een eigen hoofdstuk kreeg. Haar blik is opvallend modern en “opent een nieuw poëtisch discours over het Canarische landschap, waarin esthetische waarden gekoppeld aan ruig vulkanisme en dorre velden centraal staan. (…) Het paradijs hoefde niet per se groen te zijn,” schrijft José Betancort in het voorwoord van het boek On Camel Through Lanzarote (uitgeverij Itineraria).

Wat Olivia Stone vooral indruk maakte, was het landschap dat het gevolg was van de vulkaanuitbarstingen, de eerste vond plaats tussen 1730 en 1736, en is de langste uitbarsting waarvan op aarde ooit verslag is gedaan, en de tweede in 1824. Twee eeuwen later blijven we nog steeds ontroerd door het indrukwekkende uitzicht op de kraters, lavastromen en maanachtige landschappen.

Het eiland van Nobelprijswinnaar Saramago

“Alles kan op een andere manier worden verteld,” zei Nobelprijswinnaar Literatuur José Saramago, nadat hij toegaf dat het wonen op het eiland zijn manier van schrijven had veranderd. Eén van de vele sporen van Lanzarote in zijn boeken is niets minder dan de blindheid die de personages in De stad der blinden treft — een idee dat ontstond na een bezoek met vrienden aan het Mirador del Río. Een wolkenzee belette de groep om La Graciosa te zien vanaf de Risco de Famara, net zoals een “zee van melk” het zicht ontneemt aan de hoofdrolspeler in de roman:“Het is alsof ik me in een dichte mist bevind, alsof ik in een zee van melk ben gevallen” (De stad der blinden, 1995).

De band van Saramago met Lanzarote ontstond op het moment dat hij voet op het eiland zette. Het echtpaar dat hij vormde met Pilar del Río vestigde zich al snel in het dorp Tías, waar zich tegenwoordig het Casa Museo Saramago bevindt, de woning van de schrijver van 1993 tot aan zijn overlijden in 2010. Het is fascinerend om uzelf onder te dompelen in het harmonieuze bestaan van een man die hier zijn plek vond om te schrijven — een plek die zelfs zijn stijl en thema’s beïnvloedde, waardoor ze “universalistischer en allegorischer” werden, aldus de Portugese hoogleraar Carlos Reis..

Saramago behandelde menselijke en existentiële thema’s in zijn romans, maar schreef ook persoonlijke reflecties over wat het eiland hem meegaf. Zijn familie op Lanzarote schonk hem een notitieboekje voor dat doel, en hij maakte er genereus een literaire serie van: Lanzarote Notebook die in meerdere edities zijn verschenen.

Lanzarote Notebook vormen een zeldzame kans om het eiland opnieuw te beleven door de blik van de Nobelprijswinnaar. Van emblematische plekken als de Jameos del Agua, waar hij “een lichtstraal zag neerdalen door een opening in het dak van de grot en het heldere water doorklieven tot op de bodem, zeven meter lager, alsof u het kon aanraken”, tot aan de diepzinnige reflectie die het landschap opriep. Voor Saramago was zijn leven op Lanzarote “een immense witte ruimte” en de tijd er “een pad waarlangs alles langzaam voortgaat”

De schrijver van diepzinnige en moderne verhalen over de mens haalde zijn inspiratie uit de “onaardse” sfeer die hij voelde op Lanzarote: “Het heeft een andere soort schoonheid, een ruwe, harde schoonheid… Die basaltformaties, die kloven… Soms dacht ik dat, als ik een landschap had moeten zoeken dat aansloot bij iets wat ik van binnen voelde, dat landschap Lanzarote zou zijn.”

Meer hoeven we eigenlijk niet te zeggen. Wij nodigen u uit om door de iconische bril van Saramago te kijken en te zien wat alleen hij met woorden wist te vangen.

De onwerkelijke zonsondergangen van Arozarena

De roman van Rafael Arozarena die van Femés ( Yaiza) en het personage Mararía een literair fenomeen maakte – en later werd verfilmd en bekroond met de Goya voor Beste Cinematografie in 1998 – ontstond uit een jeugdherinnering van de auteur, zoals hij zelf vertelde: “Ik kwam van een tegenovergesteld eiland, lyrisch en uitbundig [Tenerife], maar mijn verrassing, of beter gezegd mijn poëtische schok, beleefde ik hier in Femés, waar ik de grote les leerde van de schoonheid die ligt in een landschap dat schaars, eenvoudig en diepzinnig is.”

De “poëtische schok” waar Arozarena het over heeft, werd veroorzaakt door het verschijnen van een silhouet van een vrouw tegen de horizon van het vlakke Los Ajaches. Hij beschreef het als “dat moment bij zonsondergang wanneer de zon u scheef aankijkt en er twee soorten licht ontstaan – het echte en het magische.” De vrouw, gekleed in de traditionele boerenkleding van Lanzarote om zich tegen de verzengende zon te beschermen, raakte de jonge Arozarena zo diep dat hij het omschreef als “het eerste wonder” dat hij in Femés had gezien.

De naakte aarde volgens Gabriela Mistral

De Chileense dichteres Gabriela Mistral had aan één bezoek genoeg om zich in haar dichtbundel Tala te laten inspireren door de vulkanische pracht van het eiland: “Ik hou van de naakte en brute aarde,” schreef ze, een beschrijving van het bijzondere evenwicht tussen wind, steen en vuur van een pure en onaangetaste natuur.

Die ene perfecte versregel van Mistral wekt ongetwijfeld onze creatieve geest. Laten we dan onze rugzak, potlood en papier pakken. Laten we ons onderdompelen in de overweldigende stilte van het landschap, alleen onderbroken door de wind. En laten we vaste gasten worden van pleinen, teleclubs en straten, waar de eenvoudige, maar grootsheid uitstralende geest van wie weet dat hij op buitengewone grond leeft, nog altijd voelbaar is.